5 oktober 2018: Paul Moyaert en Age Niels Holstein
Vrijdag 5 oktober 2018, 14:00 – 17:00 uur
Zaalverhuur 7, Boothstraat 7, Utrecht
Werkplaats Herstelondersteuning en Stichting Psychiatrie & Filosofie organiseren sinds 2017 samen lezingen rond het thema Herstel en Filosofie. Vanuit een filosofische invalshoek kijken diverse sprekers naar de betekenis van het begrip ‘herstel’.
In de geestelijke gezondheidszorg wordt al langere tijd aan herstelondersteunende zorg gewerkt. Dit begrip ‘herstel’ heeft gezorgd voor een vernieuwende kijk op psychisch leed. Ervaringskennis en eigen regie zijn hierbij belangrijke, veelgebruikte begrippen. Maar gebruikers van de zorg vragen juist ook meer aandacht voor zingeving en existentiële vragen. In de praktijk komen deze weinig aan bod, temeer omdat opvattingen over wat zingeving en existentiële vragen zijn, uiteenlopen. Vaak wordt over iets als ‘spiritualiteit’ gesproken, maar wat hiermee precies bedoeld wordt, blijft vaak onduidelijk.
Vragen over zingeving en existentie behoren bij uitstek tot het domein van de filosofie. Van oudsher is er een verbinding tussen psychiatrie en filosofie rond de vraag: wat is de mens? In de lezingenreeks Herstel en Filosofie bediscussiëren we de dominante, medische benadering en proberen we spiritualiteit te integreren in het denken over psychisch leed en de ggz.
‘De betekenis van schizofrenie en herstel’
Paul Moyaert houdt een lezing over waanzin, over herstel en over hoe je in een ritme kan komen. In het spoor van de Franse filosoof Gilles Deleuze verkent Moyaert de waanzin vanuit diens eigen kracht, vanuit het vermogen zich te organiseren binnen het kader van de problematiek die wordt opgedrongen. Moyaert zoekt niet zozeer naar de oorzaak van de waanzin, maar concentreert zich op de vraag: wat is waanzin? Om die vraag te kunnen beantwoorden, grijpt Moyaert terug op het begrip drift. Schizofrenie kun je volgens Paul Moyaert het best begrijpen als een bijzondere driftproblematiek, waarin het niet zozeer gaat om de inhoud, maar om de intensiteit ervan. Driften bestoken immers lichaam en geest.
Age Niels Holstein vertelt over betekenisvorming in psychoses, over de structuur van die betekenis en over de verschillende manieren om toegang te krijgen tot die structuur. Dat kan door introspectie, door gebruik te maken van psychiatrische theorieën, door de semiotiek – dit is de wetenschap die tekensystemen onderzoekt – en door de fenomenologie, een stroming binnen de filosofie die zich richt op de analyse van de ervaring. Age Niels Holstein stelt dat een goede analyse van de betekenisstructuur van psychoses meer inzicht kan bieden in wat er mis kan gaan in het gesprek tussen mensen met en mensen zonder psychoses.
Terugblik op de lezingen op 5 oktober 2018
Paul Moyaert trapte af met zijn lezing over waanzin, over herstel en over hoe je in een ritme kan komen. In het spoor van de Franse filosoof Gilles Deleuze verkent Moyaert de waanzin vanuit diens eigen kracht, vanuit het vermogen zich te organiseren binnen het kader van de problematiek die wordt opgedrongen. Hij begon zijn lezing met uit te leggen dat de DSM schizofrenie beschrijft met negatieve bepalingen, zoals: niet in staat denkprocessen te volgen, geen eigen wil hebben, werkelijkheid en inbeelding niet kunnen onderscheiden, geen beeldspraak kunnen begrijpen enzovoorts. Hiermee zeg je echter niet wat schizofrenie dan wel is. En van deze negatieve zaken moeten mensen herstellen om weer aan onze maatschappij mee te doen.
Hierbij zet Moyaert de volgende kanttekeningen. Het is inderdaad zo dat mensen in een psychose kunnen lijden, maar ze doen er ook iets in dat aansluit bij de oplossingen die ze in de aanloop naar de crisis hadden om hun leven dragelijk te houden. In die aanloop is het probleem niet dat mensen te veel aan indrukken hebben maar dat het verschil tussen buiten en binnen is vervaagd en alles met elkaar vervloeit. Om iets als een scheiding aan te brengen gaat men met een koptelefoon op lopen, een zonnebril dragen, zich iedere keer verkleden. Ook kan iemand een eigen taal maken, of constant meebewegen op het ritme van je waanzin en daarin een vorm van genoegen scheppen. Dat zijn de rituelen waarmee mensen zichzelf kunnen beschermen en dat is een vorm van gezondheid. En bij dat ritme kun je als therapeut aansluiten om zo die gezondheid in de waanzin te versterken. Wat betreft Moyaert ben je dan wel gezond, voorbij de strijd, maar niet hersteld, in ieder geval niet in de meer gangbare zin van het woord.
Wat kunnen we bieden? Behandeling, en aandacht voor rituelen. Zoeken naar activiteiten die aansluiten bij het ritme van de waanzin. Het perspectief is daarbij niet om te kijken of deelname aan onze maatschappij dan ook nuttig is.
Age Niels Holstein vertelde over betekenisvorming in psychoses, over de structuur van die betekenis en over de verschillende manieren om toegang te krijgen tot die structuur. Dat kan door introspectie, door gebruik te maken van psychiatrische theorieën, door de semiotiek – dit is de wetenschap die tekensystemen onderzoekt – en door de fenomenologie, een stroming binnen de filosofie die zich richt op de analyse van de ervaring. Age Niels Holstein stelt dat een goede analyse van de betekenisstructuur van psychoses meer inzicht kan bieden in wat er mis kan gaan in het gesprek tussen mensen met en mensen zonder psychoses.
Age Niels Holstein en Paul Moyaert gingen samen in op de overeenkomsten en verschillen in hun visie op betekenisvorming in psychose/schizofrenie en hoe dit zich verhoudt tot mogelijkheden voor herstel.
Over de sprekers
Paul Moyaert is psychoanalist en sinds 2017 emeritus hoogleraar Wijsgerige Antropologie aan de KU Leuven. In 2014 verscheen zijn boek Opboksen tegen het inerte – de doodsdrift bij Freud. En in 2017 verscheen bij Van Tilt zijn meest recente boek waarop de lezing is gebaseerd: Schizofrenie: een filosofisch essay over waanzin.
Age Niels Holstein studeerde literatuurwetenschap en is tegenwoordig projectmanager bij de gemeente Amsterdam. Hij is medeoprichter van de Ivonne van de Ven Stichting en van 113 zelfmoordpreventie. Deze organisaties zijn de spil van de suïcidepreventie in Nederland. Zijn publicatie ‘Een brandende aap’ is een literaire verkenning van de gevolgen van een mentale ontsporing. In het nawoord daarvan pleit hij voor meer inzicht in psychische stoornissen en voor praktische oplossingen die voorkomen dat mensen door een mentale crisis buiten de maatschappij komen te staan.
Op Psychosenet verscheen eerder dit jaar een blog over een lezing van Age Niels Holstein: Psychose, dát is pas taboe .
De Stichting psychiatrie en filosofie wil onderzoek in het grensgebied van psychiatrie en filosofie bevorderen.
www.psychiatrieenfilosofie.nl
In de Werkplaats Herstelondersteuning werken 8 ggz-instellingen en Kenniscentrum Phrenos samen om de herstelondersteunende zorg te verbeteren.
www.herstelondersteuning.nl